Кариес касаллигини умумий даволаш

Опубликовано: 23.04.2024

Микразимни қўллаш кўрсатмалари ниҳоятда кенг. Ферментлар етишмовчилиги, ошқозоности бези ташқи секретор функцияси, ошқозон касалликлари, жигар ва ўтпуфак, ичак хасталиги ва бошқа касалликлар оқибатида ошқозон ҳазм қилиш тизимининг бузилишида Микразим қабул қилиш тавсия этилади.

Панкреатит ошқозоности бези яллиғланиши оқибатида пайдо бўладиган касаллик. Панкреатитда ошқозоности бези ишлаб чиқарадиган ферментлар ўникки бармоқли ичакка етиб бормайди ва безнинг ўзини ичидан яллиғлантириб, уни едирилишга олиб келади.

Сурункали панкреатитни даволашда касаллик келиб чиқишининг аломатларини йўқ қиладиган пархез ва препаратлардан ташқари, овқат ҳазм қилишни нормаллаштириш учун ферментларни бевосита ўникки бармоқли ичакка олиб борадиган Микразим препарати қабул қилиш тавсия этилади.

Сурункали панкреатитда овқатланиш. №5 парҳез (II вариант)

Парҳез мақсади: ошқозон ва ичакни механик ва кимёвий ҳимоялаш, ўтпуфакнинг рефлектор уйғонишини камайтириш. Таом майда тўғралган, буғда ёки печкада тоблаб пиширилади. Овқатланиш режими – кам-кам, кунига 5-6 марта.

Нон ва нон маҳсулотлари: 1- ёуи 2-навли буғдой унидан суви қочган нон (кунига 200-300 г), оширилмаган хамирдан печенье.

Шўрвалар: вегетарианча сабзавотли, оз миқдорда сариёғ (5 г) ёки сметана қўшилган ёрмали (тариқ ва жўхоридан ташқари) бўтқа.

Гўшт ва балиқ: қайнатилган ёки буғда пиширилган (котлетлар, кнел, фрикаделка, бефстроган, майдалаб бўтқаланган, рулет ва ҳ.к.) ёғсиз, пайсиз гўшт (мол, бузоқ, товуқ, курка, қуён), касаллик зўрайган маҳал — юмшоқ ва ёғсиз гўшт; товуқ, курка гўшти қайнатиб пиширилган, ёғсиз балиқ гўшти (треска, окун, судак, чўртанбалиқ ва ҳ.к.) бўлаклаб қайнатиб пиширилган ёки майдаланган (тефтели, суфле, котлетлар).

Ёрма ва макарон маҳсулотлари: турли бўтқалар (манна, гречиха, сули ёрмаси, перловка ва гуруч), вермишель, макаронлар, бўтқалар; сув ёки тенг яримда сут ва сувда пиширилган.

Сут ва сут маҳсулотлари: яхшиси уйда тайёрланган, кальцийли ёки қатиқ қўшилган ёғсиз сузма (творог), тобланган ёки димланган пудинг; таомга қўшилган сметана ва қаймоқ, нордон бўлмаган қатиқ, оддий пишлоқ.

Тухум: тухум оқидан тайёрланган омлет (2 дона тухум оқи).

Сабзавотлар: қайнатилган ёки қирғичдан ўтказилган димланган сабзавотлар (сабзи, қовоқ, картошка, гулкарам, яшил нўхат, янги ловия, лавлаги).

Ёғлар: тузсиз сариёғ (30 г), зайтун ёки рафинадланган писта ёғи (10—15 г) овқатга қўшилади.

Мевалар, тармева, ширинликлар: нордон бўлмаган печенье ёки қирғичдан ўтказилган олма (пўсти арчилган), янги ва қуруқ мевалардан қирғичдан ўтказиб тайёрланган нордон шарбатлар, ксилит ёки сорбит шарбатида тайёрланган желе, мусслар.

Ичимликлар: лимонли аччиқ дамланмаган чой, мева-тармевали шакарсиз шарбатлар, намаътак, мойчечак ёки қора қорағат қайнатмалари.

Қайлалар: мева қайнатмасида тайёрланган кучсиз сутли, мева-тармевали қайлалар.

Гўштли, балиқли, қўзиқоринли кучли шўрвалар, ёғли гўшт ва балиқ, қийин эрувчи ёғлар, дудламалар, консервалар, колбасалар, тузламалар, маринадлар, зираворлар, қўзиқорин, аччиқ чой, қаҳва, какао, шоколад, оқ япроқли карам, щавул, салат, редиска, турп, шолғом, дуккаклилар, майдаланмаган хом сабзавотлар ва мевалар, клюква.

Оширма хамирли ва пишириқлар, арпа унидан нон, совуқ таомлар ва ичимликлар, музқаймоқ, газланган ва алкоголли ичимликлар.

Гастрит – ошқозон ички шиллиқ пардасининг яллиғланиши. Сурункали гастрит – ошқозон-ичак тизимидаги кенг тарқалган хасталиклардан бири бўлиб, ошқозон ички шиллиқ пардасининг сурнкали яллиғланиши, баъзида эса ошқозон деворининг чуқур қатламларининг яллиғланиши кўринишида кечади. Бундай пайтда яллиғланиш ўникки бармоқли ичакка ўтиб, гастродуоденит хасталиги кўриниши юзага келади. 75% ҳолатда сурункали гастрит сурункали холецистит билан кечади.

Сурункали гастрит ва гастродуоденит аксарият ҳолларда ўт пуфагидан сафронинг бузилиши билан кечади. Натижада ферментатив етишмовчилик юзага келади ва унинг ўрнини Микразим препаратини қабул қилиш орқали тўлдириш мумкин.

Гастрит ва гастродуоденитда овқатланиш режими. №1 парҳез:

Парҳез мақсади: тўлиқ овқатланиш жараёнида ошқозон-ичак тизимини кимёвий, механик ва термик таъсирлардан ҳимоялаш, яллиғланишни камайтириш, яралар битишини яхшилаш, ошқозоннинг секретор ва ишлаш функцияларини нормаллаштириш. Парҳез маҳали ошқозон шиллиқ пардасини кучли қўзғатувчилар, шунингдек совуқ ва иссиқ таомлар, қийин ҳазм бўлувчи ҳамда ошқозонда узоқ вақт туриб қолувчи маҳсулотлардан ҳимоялаш. Овқат майдаланган, ярим суюқ ва бўтқасимон, сувда ёки буғда пиширилган бўлиши лозим. Парҳез маҳал ош тузини камроқ қўллаш тавсия этилади.

Нон ва нон маҳсулотлари: 1-нав буғдой унидан тайёрланган, суви қочган ёки озроқ қуритилган нон; қуруқ бисквит, қуруқ печенье, ҳафтасига 1-2 марта, ошмаган хамирдан, сингиб пиширилган булочка, олмали, қайнатилган гўштли ёки балиқли, тухумли, қуюқ шиннили, творогли пишириқлар.

Шўрвалар: истеъмол қилишга рухсат этилган турли сабзавотлардан сабзи ёки картошка қайнатилган сувда, майдалаб тайёрланган шўрвалар; обдон майдаланган ёрмали (геркулес, манна, гуруч ва ҳ.к.) сутли, сутга вермешел, майдаланган сабзавотлар қўшиб тайёрланган суюқ ёки бўтқаланган таомлар; олдиндан қайнатилган товуқ ёки гўштли бўтқалар, ширин тармевали манна бўтқаси ва ҳ.к. Шўрваларга сариёғ, тухумли-сутли қайла, қаймоқ қўшиб истеъмол қилиш мумкин.

Гўшт ва парранда гўшти: ёғсиз, шиллиқ парда ва пайларсиз гўшт, териси олинган товуқ гўшти. Буғлаб ёки қайнатиб пиширилган мол гўшти, ёғсиз ёш қўй гўшти, чўчқа гўшти, товуқ, курка, бузоқ, қуён гўштлари.

Сувда ёки буғлаб пиширилган ёғсиз, териси олинган балиқдан котлет ёки қийма.

Сут ва сут маҳсулотлари: нордон бўлмаган қатиқ, ацилофилин. Сметана қўшиб аралаштирилган янги ширин творог. Творогли таомлар: тоблаб пиширилган творогли сомса, суфле, қайнатилган хамирга ўралган творог, пудинглар. Оддий пишлоқ, қирғичдан ўтказилган, баъзан – бўлакланган.

Тухум: кунига 1-2 дона, чала қовурилган ёки буғлаб пиширилган омлет кўринишида истеъмол қилиш мумкин.

Ёрма ва макарон маҳсулотлари: манна, гуруч, гречиха, сули ёрмаси. Барчаси сув ёки сутда суюқ қилиб пишириб олинади. Буғда пиширилган суфле, пудинг, майда туюлган ёрмалардан котлет. Эзилиб пиширилган вермешель, макаронли таомлар.

Сабзавотлар: қайнатилган, буғланган, эзилган картошка, сабзи, лавлаги, гулкарам бўтқалари. Янги қовоқ ва қовоқча. Шўрваларга майда тўғралган укроп қўшиш мумкин. Яхши пишган, нордон бўлмаган помидор (кўпи билан 100г).

Газаклар: қайнатилган сабзавотлар, гўшт, балиқ, қайнатилган тилдан салатлар, жигар паштети, докторская, сутли, парҳезли колбасалар. Сабзавот қайнатмасида пиширилган балиқ, бакрабалиқ увилдириғи: баъзан ёғсиз сельд балиғи ва форшмак, оддий пишлоқ, тузланмаган ёғсиз чўчқа гўшти.

Мева, тармева ва ширинликлар: эзилган, қайнатилган ёки тобланган мевалар ва тармевалар, ширин тармева ва мевалар. Ширинликлардан: пюре, киселлар, мусслар, желе, самбук, мевалари эзилган шарбатлар, меренга, қаймоқли крем, сутли киселлар. Шакар, асал, ширин мурабболар, зефир, пастила.

Қайлалар: сутли (бешамель) ун қўшилмаган, сариёғли ёки қаймоқли қайлалар, шуниндек, мевали ва сутли-мевали қайлалар.

Ичимликлар: сутли ёки қаймоқли, аччиқ бўлмаган чой, нимтатир какао ва сутли қаҳва (табиийси мумкин эмас). Мевали ва тармевали ширин шарбатлар. Намаътак қайнатмаси.

Ёғлар: тузсиз сариёғ, уйда тайёрланган олий навли сариёғ.

Жавдар ва ҳар қандай янги узилган нон, оширилган ва қатлама хамирдан тайёрланган нон маҳсулотлари.

Гўшт ва балиқ пиширилган шўрва, қўзиқорин ва сабзавот шўрвалари, боршч ва окрошка (яхна шўрва).

Ёғли ва пайли гўшт, парранда гўшти: ўрдак, ғоз; консервалар, дудламалар. Ёғли, шўр балиқ ва балиқ консервалари.

Юқори кислотали сутли маҳсулотлар, ўткир пишлоқ. Сметанани ҳам меъёрида истеъмол қилиш лозим.

Қаттиқ қайнатилган ёки қовуриб пиширилган тухум.

Тариқ, арпа ёрмаси, арпа, жўхори ёрмаси, дуккаклилар, қаттиқ макаронлар.

Оқ япроқли карам, шолғомнинг барча навлари, турп, шовул, исмалоқ, пиёз, бодринг, сабзавотлар, қўзиқориндан тайёрланган ҳар хил тузлама ва бостирмалар, сабзавотли газак ва консервалар.

Ўткир ва шўр газаклар, консерва ва дудламалар.

Нордон, чала пишган, клетчаткага бой мева ва тармевалар, майдаланмаган қуруқ мевалар (қоқмевалар), шоколад, музқаймоқ. Шивит, кашнич, ванилин, долчин истеъмоли чекланган миқдорда.

Гўштли, балиқли, қўзиқоринли, помидорли қайлалар, хрен, хантал, аччиқ қалампир.

Галанган ичимликлар, квас, қора қаҳва кабилар ман этилади.

Сурункали холецистит – ўтпуфаги деворчаларининг яллиғланиш хасталиги. Жигар овқат ҳазм қилиш жараёни учун мунтазам зарур миқдорда сафро ишлаб чиқаради. Сафро табиатига кўра анча емирувчан хусусиятга эга бўлиб, оқсиллар ва ёғларни парчалашда муҳим роль ўйнайди. Нимадир сабаб бўлиб сафро оқими йўналишининг бузилиши натижасида, сафро ўтпуфак деворчаларини қабартиради ва секин-аста уни емириб, яллиғланиш жараёнини бошлаб беради.

Сурункали холециститни даволаш схемаси бир неча гуруҳ дори воситаларини ичига олади ва улар асосий аломатларни бартараф этиш, ошқозон-ичак тизими фаолиятини нормаллаштиришга қаратилган. Фермент етишмовчилиги ва овқат ҳазм қилиш жараёнини нормаллаштириш учун мунтазам Микразим препарати қабул қилиш тавсия этилади.

Сурункали холециститда овқатланиш тартиби. №5 парҳез.

Парҳез мақсади: жигарни тўлиқ овқатланиш жараёнида кимёвий ҳимоялаш, жигар ва ўт йўллари фаолиятини нормаллаштришга кўмаклашиш, ўт ажралишини яхшилаш. Липотроп моддалар, клетчатка, пектинга бой суюқ маҳсулотлар тавсия этилади. Азотли экстрафаол моддалар, пуринлар, холестирин, шовул кислотасига бой ва қовуриш маҳали ёғларни қаттиқ доғловчи маҳсулотлар ман этилади. Таомни қайнатиб, тоблаб, камроқ ҳолларда – димлаб пишириш тавсия этилади. Пайли гўшт ва клетчаткага бой сабзавотларни қиймалаш; ун ва сабзавотларни қовурмасдан тайёрлаш. Ўта совуқ таомлар мумкин эмас. Овқатланиш тартиби: кунига 5-6 марта.

Нон ва нон маҳсулотлари: 1- ва 2-навли буғдой уни, тегирмонда тортилган жавдар унидан суви қочган нон. Ошмаган хамирда қайнатилган гўшт ва балиқ, творог, олмали пишириқлар. Қаттиқ хамирдан тайёрланган печеньелар, қуруқ бисквит.

Шўрвалар: сабзавотли, сабзавот қайнатмасида тайёрланган ёрмалар, макаронли сутли таомлар, мевали шўрвалар, боршч ва вегетарианча ши, лавлагили шўрва, ун ва сабзавотлар шўрвага солишдан аввал қовурилмайди.

Гўшт ва парранда гўшти: ёғсиз ёки ёғи олинган, шиллиқ пардасиз, пайларсиз, парранда гўштининг териси олинган бўлиши керак. Мол, ёш қўйнинг ёғсиз гўшти, чўчқа гўшти, қуён, товуқ ва курка гўштлари. Гўшт маҳсулотлари қайнатилади ва сўнгра тоблаш мумкин. Дўлма, қайнатилган гўштда палов. Сутли сосиска.

Балиқ: ёғсиз балиқ турлари. Қайнатиб тобланган, бўлаклар ёки кнел кўринишида, қиймалгичдан ўтказилган, бўтқаланган. Таомномадан: балиқнинг ёғли турлари, дудланган, шўр балиқ ва балиқ консервалари чиқарилади.

Сутли маҳсулотлар:сут, қатиқ, ацидофилин; сметана – таомларга қайла сифатида; озроқ ёғли ва ёғсиз творог ва ундан тайёрланган тамолар (хамирга ўралган, варениклар, пудинг ва ҳ.к.). Оддий, ёғсиз пишлоқ. Тухум: тухум оқидан тобланган омлет. Кунига овқатга 1 дона тухум сариғи солиш мумкин. Ёмон таъсир қилмаса, омлет кўринишида чала пиширилган тухум. Таомномадан: қаттиқ қайнатиб пиширилган ва қовурилган тухум чиқарилади. Ўтпуфаги тоши касаллигида – яримта тухум сариғини овқатга қўшиб тайёрланган ҳолда истеъмол қилиш мумкин..

Ёрмалар: турли ёрмалардан тайёрланган таомлар, айниқса гречиха ва сули ёрмаси. Қуруқ мевали палов, сабзили ва творогли пудинг. Қайнатилган макарон.

Сабзавотлар: пишлоқли, қайнатилган, димланган салатлар, гарнир ва мустақил сабзавотли таомлар. Нордон бўлмаган тузланган карам, қайнатилган пиёз, яшил нўхатдан тайёрланган пюре.

Газаклар: янги сабзавотлардан ўсимлик ёғи қўшилган салатлар, мевали салат, винегрет, қовоқча икраси, қайнатма шўрвали балиқ, ёғсиз сельдь балиғи, ичига қийма тиқилган балиқ, денгиз маҳсулотлари, қайнатилган балиқ ва гўштдан салатлар, докторская, сутли, парҳезбоп колбасалар, ёғсиз ветчина, оддий ёғсиз пишлоқ.

Мевалар, тармева ва ширинликлар: нордон бўлмаган турли мева ва тармевалар – хомлигича, қайнатиб ёки тоблаб истеъмол қилиш мумкин. Мева қоқлари, шарбатлар, киселлар, желе, мусс, самбук. Меренга ва “қорпарча” ширинлиги. Мармелад, шоколади йўқ конфетлар, пастила, асал, мураббо. Шакар ўрнига қисман ксилит ишлатинг (сорбитли).

Қайлалар: Сметанали, сутли, сабзавотли, ширин мевали қайлалар. Ун қовурилмайди. Укроп, кашнич, ванилин, долчин мумкин.

Ичимликлар: чой, сутли қаҳва, мевали, тармевали ва сабзавот шарбатлари. Намаътак ва кепак қайнатмалари.

Таомномадан: қора қаҳва, какао, совуқ ичимликлар чиқариб ташланади.

Ёғлар: табиий сариёғни таомга қўшиб истеъмол қилиш мумкин. Рафинадланган ўсимлик ёғи ишлатинг

Янги ёпилган нон, оширма ва қатлама хамирли маҳсулотлар, қовурмалар.

Гўшт, балиқ ва қўзиқорнли қайнатмалар, окрошка, яшил шўрва.

Ёғли гўшт, ўрдак, ғоз гўшти, жигар, буйрак, мия, дудламалар, колбасаларнинг аксарият турлари ва консервалар

Ўткир ва ёғли газаклар, дудламалар, консерва ва увилдириқ.

Исмалоқ, шовул, редиска, шолғом, турп, барра пиёз, саримсоқпиёз, қўзиқоринлар, маринадланган сабзавотлар.

Шоколад, кремли маҳсулотлар, музқаймоқ.

Хантал, хрен, аччиқ қалампир.

Чўчқа, мол, қўй ёғлари, ошхона ёғлари чиқариб ташланади.

Қаймоқ, ёғлилик даражаси 6% сут, сметана, ёғли творог, шўр, ёғли пишлоқ ЧЕКЛАНГАН миқдорда.

Бахолаш мезони:

13-12 балл

11-10 балл

9-8 балл

7-6 балл

3.2.Вазиятли масалаларнинг комплекси

Вазиятли масала № 1. 17 еш касал стоматолог кабулига мурожат килди. Оғиз бўшлиги текширувида кўплаб кариес ташхиси куйилди. Кариесни умумий даволашда физиотерапевтик метд утказиш кулланилиди. Куйидагиларни билиш керак:
1.Кариесни умумий даволашда электрооғриксизлантирувчи аппарат кўлланилади :

ФС-100
ОД-2М
ЭЛОЗ-1*
АГН-1
РГ-1-01

2.Кариесни умумий даволаш методини танлашда роль уйнайди:

клиник кечиши
жараеннинг чукурлиги
кариоз дефектнинг хажми
тишда жараеннинг гурухий жойлашуви
барча жавоблар тугри*

3.Кариесни даволашда пульпанинг электрўтказувчанлигини аниклашда кайси аппаратдан фойдаланилади:

Оптидам
ФС-100
РГ-1-01
ОД-1*
ЭЛОЗ-1

Вазиятли масала №2. 17 еш А бемор стоматолог кабулига мурожат килди. Огиз бушлиги текширувида куплаб кариес ташхиси куйилди. Кариесни умумий даволашда физиотерапевтик усул кулланилади. Куйидагиларни билиш керак.
1.Фторид билан электрофорез кабул килишга курсатма:

кариесни даволашда эмальнинг мустахкамлиги учун
кариесни даволашда дентиннинг мустахкамлиги учун
протезлашдан олдин эмал ва дентинни мустахкамлаш учун
пародонтозни даволашда
барча жавоблар тугри *

минерал химоя плёнкасини шаклланишида
эмалнинг кариесга каршилигини оширишда
тугри жавоблар a, b*
эмалда деминерализация жараёнини тезлаштиради
эмални мўртлигини оширади.

3. Электрофорез усули утказилади :

натрий фторли*
барий сульфатли
кальций глицерофосфатли *
дикаинли*
резорцин-формалинли
барча жавоблар тугри

Вазиятли масала № 3. 17 еш бемор стоматолог қабулига мурожат килди. Оғиз бўшлиғи текширувида кўплаб кариес ташхиси кўйилди. Кариесни умумий даволашда физиотерапевтик усул кулланилади. Куйидагиларни билиш керак:
1.Реминерализацияловчи пасталарни тавсия килиш

фтор сувда 0,5 мг/л дан кам бўлганда
фтор сувда 1 мг/л дан кам бўлганда
фторнинг сув таркибида булишидан катий назар
барча жавоблар тўғри*

2.Фтор кайси хужайраларда стимуляция функциясини бажаради

цементобластлар
остеобластлар
одонтобластлар*
эмал
периодонт

Тестлар

Текшириш усули номини топинг: тозаланган тиш юзасига нур тутами юборилади, текширув натижалари тиш қаттиқ тўқималари ҳолати тўғрисида маълумот беради:
Ортопантомография
Люминесцент диагностика *
Электроодонтодиагностика
Термометрия
Рентгенография
Эмални бўяш
Тишнинг электрқўзғалувчанлигини аниқлаш учун қўлланиладиган усул:
Электроодонтодиагностика *
Рентгенография
Цитологик
Биохимик
Термодиагностика
Реминерализацияловчи терапия нимада қўлланилади:
Ўткир ўрта кариесда
Доғ босқичидаги кариес *
Ўрта кариес
Чуқур кариес
Альвеолит
Сурункали фиброз пульпит
Кальций ва фтор ионларини эмалнинг деминерализация ўчоғига қуйидаги усулларда юбориш мумкин:
электрофорез, аппликациялар *
инфильтрацион анестезия
кумушлаш
кариоз ковакни пломбалаш
ўтказувчи анестезия
Реминерализацияловчи терапия курси . дан иборат:
1 аппликациядан
15-20 аппликациялар *
2-6 аппликациялар
5-10 аппликациялар
1-3 аппликациялар
10-15 аппликациялар
Кариоз доғ реминерализацияси учун қўлланилади:
3% ремодент эритмаси *
10% ремодент эритмаси
6% ремодент эритмаси
20% ремодент эритмаси
5% ремодент эритмаси
Хомиладорлик даврида эмаль резистентлигининг пасайишига олиб келади:
Аёлнинг яшаш шароити
Хомиладорлик биринчи триместри токсикозлари*
Онанинг оғиз бўшлиғининг мунтазам гигиенаси
Профилактик кўрик
Онанинг тўлақонли пархези
Туғишнинг қийинлиги
Кариесни умумий даволашнинг мақсади:
Элексирлардан мунтазам фойдаланиш
Организмнинг ҳимоя кучларини ошириш *
Профилактик мақсадда витаминларни қабул қилиш
Тиш тўқималари резистентлигини ошириш *
Фиссураларни ёпиш
Фторсақловчи тиш пасталарини қўллаш
Кариесни умумий давоси организмда қуйидагиларни маълум меъёрда сақлашдан иборат:
Тана вазнини
Микроэлементларни*
Микротўлқинларни
Минералмоддаларни*
Суюқликни
Артериал босимни
Кариес диетотерапиясининг мақсади:
Хайвон оқсилининг миқдорини кўпайтириш*
Организм резистентлигини сусайтириш
Организмга углеводларнинг тушишини чегаралаш*
Фиссураларни ёпиш
Организмга углеводларнинг тушишини ошириш
Кариесни патогенетик терапияси нимага қаратилган:
Тиш қаттиқ тўқималари чидамлилигини ошириш*
Организмни ташқи таъсирларга чидамлилигини пасайтириш
Тиш қаттиқ тўқималарининг репаратив имкониятларини кучайтириш*
Фиссураларни ёпиш
Тиш карашларини ўз вақтида олиш
Кариесни даволашнинг мухим қисми бўлиб ҳисобланади:
Қимирлайдиган тишларни шиналаш
Тишлар депульпацияси
Оғиз бўшлиғини тоза сақлаш*
Углеводларни қабул қилишни камайтириш*
Углеводларни овқатланишлар орасида истеъмол қилмаслик*
Тишларни танлаб чархлаш
Очиқ кюретаж ўтказиш
Узоқ вақт давомида тиш караши ҳосил бўлишини олдини олиш*
Кариесни умумий даволаш учун қўлланиладиган минерал компонентлар:
Кальций глюконат *
Силантлар
Кумуш нитрати
Кальций лактат*
Кальций глицерофосфат*
Амальгама
Кариес ривожланиш ҳавфининг камайтиради:
Самарали тиш тозалаш*
Фтор сақловчи тиш пасталарини қўлламаслик
Шакарни тез тез истеъмол қилиш
Сўлакнинг нормал ажралиши*
Ичимлик сувида фторнинг нормал миқдорда сақланиши*
Умумий касалликларнинг мавжудлиги
Шакарни кам истеъмол қилиш*
Ичимлик сувида фтор миқдорининг пастлиги
Кариесни умумий даволашнинг мақсади (ортиқчасини кўрсатинг):
Организм резистентлигини сусайтириш*
Тиш тўқималари резистентлигини ошириш
Фиссураларни ёпиш *
Фторсақловчи тиш пасталарини қўллаш *
Организмнинг ҳимоя кучларини ошириш

Сарик касаллиги (лот. иcтерус) — тери ва кўринарли шиллиқ қаватларнинг сарик тус олиши бўлиб, қон ва тўқималарда билирубин миқдорининг ортиб кетиши натижасида юзага келади. Кўпчилик ушбу атама остида гепатит А ёки Боткин касаллигини тушунишади. Дарҳақиқат, бу сўз билан нафақат жигар, балки бошқа аъзоларга ҳам таъсир кўрсатадиган бир қатор патологик ўзгаришларни аташ қабул қилинган. Шунга қарамай, сарик касаллиги ҳар доим турли сабабларга кўра юзага келиши мумкин бўлган билирубин метаболизмининг бузилиши билан боғлиқ.

Сарик касаллиги нима?

Сарик касаллик бу бир қатор аломатлар мажмуи бўлиб, билурибин ортиши натижасида тери, кўз склераси, шиллиқ қаватлар сарғимтир бўлиб қолади. Нормада билирубин талоқда кечадиган еритроцитларнинг парчаланиши жараёнида чиқарилади. Сўнгра у жигарга ўтади ва метаболик жараёнларда иштирок етгач, организмни тарк етади.

Юқоридаги босқичларнинг биронтасида бузилиш бўлса, билирубин бирикмаси қонда тўпланиб, у склералар ва шиллиқ қаватларни сарик рангга бўйлишига сабаб бўлади. Нима учун бундай бўлади? Гемоглобин парчаланиши пайтида организмда сарик пигмент ҳосил бўлади. Нормал ҳолатда у организмни дефакация жараёнида тарк етади. Жигар йетишмовчилиги ва сафро йўллари ўтказувчанлигининг бузилиши билан кечадиган сарик касаллиги ривожланишида жуда кўп билирубин қонда қолади. Бу ҳолда, ушбу модданинг бироз миқдори тери ёки буйраклар орқали чиқарилади.

Ушбу касаллик енг кенг тарқалганлардан бири ҳисобланади. Айниқса, сарик касаллик кўпинча иқлими иссиқ ва санитария шароитлари ёмон бўлган мамлакатларда кўп қайд қилинади. Масалан, Марказий Осиёда деярли ҳар бир бола ушбу касалликни бошдан кечиради. Шарқий Йевропада вирусли касалликнинг тарқалганлиги йилига 100 минг аҳоли бошига 250 кишини ташкил етади.

Сарик касаллик қандай гепатит ҳисобланади?

Халқ орасида сарик касаллик деб кўпинча «гепатит А» ёки «Боткин» касаллиги айтилади. Бу вирусли патология организмнинг умумий интоксикацияси ва жигар фаолиятининг бузилиши билан бирга кечади. Бундан ташқари, вирусли гепатит Б ва гепатит C, шунингдек, касалликнинг аутоиммун, мононуклеоз, токсик, бактериал, доривор шакллари мавжуд.

Сарик касаллик ривожланишида инкубация даври бир неча ойга чўзилиши мумкин. Касаллик давомийлигига қараб ўткир, узоқ муддатли ёки сурункали бўлиши мумкин.

Сарик касаллик аломатлари ва белгилари

Катталарда касалликнинг умумий белгилари қуйидагиларни ўз ичига олади:

Терининг сариклиги;
Жигар ва талоқ ўлчамининг катталашиши;
Қонда еритроситларнинг ортиши;
Қорин соҳасида веноз тўр пайдо бўлиши.

Катта ёшлиларда сарик касаллиги терининг кучли қичиши, сийдик ва нажас рангининг ўзгариши билан намоён бўлиши мумкин. Организмда билирубиннинг юқори концентрацияси туфайли нажас кулранг, сийдик еса жуда тўқ рангга киради. Киши иштаҳани йўқотади ва кўпинча ўнг қовурға остида спазматик ёки тортувчи табиатли сезиларли оғриқлар туяди.

Сарик касаллик ривожланиши сабаблари

Катталарда сарик касалликка олиб келиши мумкин бўлган кўплаб омиллар мавжуд:

Жигарда яхши ёки ёмон сифатли ўсма шаклланиши;
Сафро йўлларининг туғма патологиялари;
Паразит микроорганизмлар билан касалланиш;
Жигар ва ўт пуфаги патологиялари;
Операциядан кейинги асоратлар;
Айрим дори гуруҳларидан фойдаланиш.

Агар вирусли гепатит А билан касалланиш хавфи ҳақида гапирадиган бўлсак, у ҳолда хавф гуруҳига аҳолининг қуйидаги тоифалари киради:

Яқин қариндошлари вирус билан касалланган кишилар;
Инфекцияланган шахс билан жинсий алоқада бўлган кишилар;
Ушбу вируснинг тарқалганлиги юқори бўлган давлатга боришни режалаштирган кишилар;
Гиёҳванд моддаларни истеъмол қилувчилар.

Сарик касаллиги турлари

Сарик касалликнинг аломатлари ва даволаш усуллари тўғридан-тўғри касалликнинг тури ва босқичига боғлиқ. Бу патологиянинг келтириб чиқарган сабабига қараб фарқ қиладиган кўплаб шакллари мавжуд.

Конъюгацион сарик касаллик

Сарик касалликнинг бу шакли мустақил касаллик емас — у бевосита билирубин конверсиясининг бузилиши билан боғлиқ бўлиб, унинг организмдаги миқдорининг кескин ўсишига олиб келади. Бу ҳодиса янги туғилган чақалоқлар учун одатий ҳолдир, чунки улардаги модда алмашинуви жараёнлари ҳали номукаммал бўлади. Бироқ, баъзида катталарда ҳам сарик касалликнинг бу шакли ташхисланади. Одатда бу жигарга салбий омиллар таъсири, масалан, дори воситаларини қабул қилиш оқибатида ривожланади. Бундан ташқари, конъюгацион сарик касаллиги туғма патологияларнинг натижаси бўлиши мумкин, булар орасида Гилберт-Меиленграчт синдроми ҳам бор.

Гемолитик сарик касаллик

Ушбу турдаги бузилиш ривожланишига еритроцитларнинг патологик парчаланиши, ортиқча билирубин тўпланиши ва организмдан унинг чиқарилиши билан боғлиқ мураккабликлар сабаб бўлади. Бу ҳолатни турли касалликлар ва патологиялар келтириб чиқариши мумкин: анемия, лимфолейкоз, тропик безгак, лимфосаркома. Бундан ташқари, гемолитик сарик касаллик дори моддаларининг танага токсик таъсиридан келиб чиқиши мумкин.

Физиологик сарик касаллик

Сарик касаллигининг бу тури янги туғилган чақалоқларга хос бўлиб, боланинг янги ҳаёт шароитларига мослашиши билан боғлиқ. Кўп ҳолларда касалликнинг физиологик шакли фермент тизимининг йетилмаганлиги билан тушунтирилади. Бундан ташқари, бу билирубин метаболизмининг бузилиши билан боғлиқ бўлиши мумкин. Аксарият ҳолларда сарик касаллиги муддатидан олдин туғилган ва заиф бўлган болаларда кузатилади. Ушбу ҳолат учун тери ва шиллиқ қаватлар сариклиги, шунингдек, юқори уйқучанлик характерлидир.

Неонатал сарик касаллиги

Касалликнинг бу шакли ҳам янги туғилган чақалоқларда қайд қилинади ва қонда юқори миқдорда билирубин тўпланиши билан боғлиқ. Бу бузилиш жуда кенг тарқалган ва у гепатоцитларнинг ферментатив номукаммаллиги, билирубин ишлаб чиқаришнинг кўпайиши ва зардобнинг ушбу моддани бириктириб олиш қобилияти заифлиги билан боғлиқ бўлиши мумкин. Баъзи ҳолларда патология дарҳол даволашни талаб қилади. Билвосита билирубин нейротоксик заҳар ҳисобланади ва баъзан бош мия пўсти ва пўст ости ядроларига зарар йетказиши мумкин.

Паренхимал сарик касаллик

Касалликнинг бу тури жуда кенг тарқалган ҳисобланади. У гепатоцитлар — жигар ҳужайраларининг тузилиши ва фаолиятининг бузилиши билан боғлиқ. Паренхимал сарик касаллигини келтириб чиқарадиган асосий касалликлар ўткир вирусли гепатит ва жигар сиррозидир. Натижада, бемор жигарининг ўлчами катталашади, тери дастлаб сарик, кейин қизғиш тус олади. Шу билан бирга, танада телангиектазиялар ҳосил бўлади, улар ўзлари билан томирларли юлдузчаларни тақдим етади.

Жигарли шакли

Бу касаллик қонда бевосита билирубин миқдори ортиши билан чақирилган жигар ҳужайралари фаолиятининг бузилишининг натижаси ҳисобланади. Жигарли сарик касаллиК ривожланишига вирусли гепатит, жигарни дорилар билан шикастланиши, сирроз, алкоголли гепатит, жигарда ёмон сифатли ўсма шаклланиши сабаб бўлиши мумкин. Кўпинча касалликнинг бу шакли терининг сарик рангга бўялиши, иштаҳа йўқолиши, кўнгил айниши, ўнг қовурға ости соҳасида оғриқ, сийдик ва нажас рангларининг ўзгариши билан бирга кечади. Даволаш тактикасини танлаш касаллик ривожланишига сабаб бўлган омилга қараб амалга оширилади.

Сарик касаллигини ташхислаш

Касаллик белгилари кузатилса, дарҳол шифокорга мурожаат қилинг. Замонавий тиббиёт воситаларидан фойдаланган ҳолда, ушбу касалликни тезда бартараф етиш мумкин.

Тўғри ташхис қўйиш учун мутахассис қуйидагиларни тайинлайди:

Қоннинг умумийва биокимёвий таҳлиллари.
Қонда билирубинни аниқлаш учун таҳлиллар.
Жигар фаолиятини тадқиқ қилиш.
Жигар биопсияси — касалликнинг табиатини аниқлаш ва аъзонинг шикастланиш даражасини баҳолаш имконини беради.

Ҳеч бир ягона тест сарик касалликнинг турини фарқлаб бера олмайди, лекин баъзи тест комбинациялари бунга еришиш имконини беради.

Гемолитик	Паренхиматоз	Механик
Умумий билирубин	Норма / ошган	Ошган	Ошган
Конюгацияланмаган билирубин	Ошган	Норма / Ошган	Норма
Конюгацияланган билирубин	Норма	Ошган	Ошган
Урибилиноген	Ошган	Норма/ Ошган	Ошган / Манфий
Сийдик ранги	Тўқ-сарик	Тўқ	Тўқ ( кўпикли, пиво рангида)
Нажас ранги	Тўқ	Рангсизланган	Рангисланган
Ишқорли фосфатаза	Норма	Ошган	Ошган
АЛТ ва АСТ	Норма	Ошган	Норма

Сарик касалликни даволаш

Патологияни даволаш усуллари бевосита унинг шакли ва ривожланиш босқичига боғлиқ. Даволаш имкон қадар самарали бўлишини таъминлаш учун касалликнинг сабабини аниқлаш керак. Ҳар қандай ҳолда ҳам сарик касаллик аломатларини бартараф қилиш учун консерватив даволаш белгиланиши мумкин, ўта оғир ҳолларда еса жарроҳлик ўтказилади ва у жигар кўчириб ўтказишни назарда тутади.

Консерватив даво қуйидаги таркибий қисмлардан иборат:

Дори воситаларидан фойдаланиш — антигистаминлар, стероидлар.
Плазмаферез.
Фототерапия.
Парҳез тутиш.

Даволашнинг мақсади вирусни йўқотиш, жигар сиррозини олдини олиш ва касалликни бошқаларга юқтириш хавфини камайтиришдир. Агар кишида гепатитнинг сурункали аутоиммун шакли ривожланган бўлса, кортикостероидлар билан даволаш белгиланади.

Даволаш ўз вақтида бошланмаса, патологик жараёнлар шунчалик авж олиши мумкинки, шифокорлар ремиссия даврига ериша олишмайди. Бу ҳолда, жигар трансплантациясисиз бартараф қилиб бўлмайдиган хавфли асоратлар юзага келади.

Баъзан кишида сафро чиқишининг бузилиши билан боғлиқ бўлган механик сарик касаллик ривожланади. Агар у яхши табиатга ега бўлса ва сафро чиқиш бузилиши тош шаклланиши натижасида юзага келган бўлса, ендоскопик папиллосфинктеротомия қўлланилади — бу жараён сафро йўлидаги тошларнинг тахминан 90 фоизини йўқотишга ёрдам беради. Агар механик сарик касаллик ёмон сифатли ўсма шаклланиши билан боғлиқ бўлса, беморга радикал даволаш чоралари кўрсатилади. Одатда бундай беморларда холестаз даражасини пасайтиришга йўналтирилган паллиатив операциялар ўтказилади.

Вирусли гепатит А ривожланишида беморлар даволашсиз ҳам шифо топадилар. Бундай ҳолатда антивирус препаратлар белгиланмайди ва замонавий тиббиётда ишлатиладиган дорилар вирус билан курашишга емас, балки жигар фаолияти бузилганлиги оқибатида пайдо бўлган зарарли моддалар консентрациясини камайтириш ва организмни улардан тозалашга қаратилган бўлади.

Бундай ҳолда беморларга дезинтоксикацион еритмалар, глюкоза, витаминлар киритилиши мумкин. Бундан ташқари, жигар ҳужайраларини ҳимоя қилиш учун мўлжалланган гепатопротекторлар ҳам белгиланади. Буларга сирепар, силибор, силибинин каби препаратлар киради. Бу дори-дармонларга қўшимча равишда спазмолитиклар — папаверин, но-шпа, ремидон каби препаратлар тайинланиши мумкин.

Мураккаб ҳолатларда даволаш тамойиллари юқоридагилар каби бўлади, аммо симптоматик терапияга кўпроқ еътибор қаратилади. Одатда, жигар функцияси вақт ўтиб тўлиқ тикланади.

Тузалиш жараёнини тезлаштириш ва еритроситларнинг нормал метаболизмини тиклаш учун махсус парҳезга риоя қилиш керак. Киши, албатта, оқсил, темир, Б гуруҳ витаминлари бўлган маҳсулотларни истеъмол қилиши керак, бу тоифага балиқ ва парранда гўшти, тухум ва сут маҳсулотлари киради.

Қон ҳосил бўлиш жараёнини тиклаш учун фолий кислотаси керак. Унинг манбалари яшил сабзавотлар, жигар, карам, ловия ҳисобланади. Бодринг, помидор, сабзи, карам, қовоқни истеъмол қилиш тавсия етилади.

Сарик касаллик турига қарамасдан, спиртли ичимликлар, ёғли ва аччиқ овқатлардан воз кечиш керак — буларнинг ҳаммаси заифлашиб қолган жигарга қўшимча юк туширади.

Пресс-служба
Президента
Республики Узбекистан

Законодательная
Палата Олий Мажлиса
Республики Узбекистан

Дерматовенерология

ДЕРМАТОВЕНЕРОЛОГИ ШИФОКОРЛАРНИ АТТЕСТАЦИЯГА ТАЙЁРЛАШ УЧУН НАМУНАВИЙ САВОЛЛАР РЎЙХАТИ

Республикада ахолига дерматовенерологик хизмат кўрсатишни ташкил қилиш.
Терининг анатомияси и гистологияси.
Тери функцияси.
Дерматозларни умумий даволаш асосолари. Дерматозларни умумий даволаш воситалари ва усуллари.
Дерматозларни махаллий даволаш асосолари. Дерматозларни махаллий даволаш воситалари ва усуллари.
Тери касалликларининг диспансеризацияси.
Теридаги тошмаларнинг бирламчи морфологик элементлари.
Теридаги тошмаларнинг иккиламчи морфологик элементлари.
Оддий учуқ.
Боғлаб олувчи темиратки.
Контагиоз моллюска.
Папилломавирусли инфекция.Сўгалларин даволаш.
Микозларнинг эпидемиологияси ва аҳамияти. Микозларнинг таснифи.
Тери малассезиозлари.
Кам учрайдиган юза микозлар: оқ сувсиркаси (пъедра), қора сувсиркаси, қора микоз (tinea nigra).
Микроспория.
Трихофития.
Фавус.
Чов дерматофитияси.
Товон микози.
Онихомикозлар.
Тизимли антимикотиклар, таснифи, таъсир механизми, қўллаш усуллари.
Микозларни ва онихомикозларин даволаш.
Ониходистрофилар.
Тери ва шиллиқ қават кандидозлари.
Чуқур микозлар, псевдомикозлар.
Қўтир.
Битлаш. Демодекоз.
Флеботодермия. Гельминтлар хисобига чақириладиган касалликлар. Миазлар.
Стафилодермиялар.
Стрептодермиялар.
Атипик пиодермиялар. Пиоаллергидлар.
Эрта ёшдаги болалардаги пиодермиялар.
Тери сили.
Мохов.
Косметик нуқсонларни коррекция қилиш усуллари.
Касбга алоқадор дерматозлар.
Дорилар таъсирида келиб чиқадиган тери шикастланишлари.
Тери лимфомалари.
Кўкрак ёшидаги болаларда учрайдиган дерматозлар.
Дерматитларни келиб сиқиш сабаблари, патогенези, таснифи, ташхислаш.
Дерматитларни клиникаси, даволаш, профилактикаси. Патомимиялар.
Тангачали темираткининг келиб сиқиш сабаблари, патогенези, таснифи, ташхислаш.
Тангачали темираткини даволаш.
Псориатик артрит.
Парапсориаз.
Қизил ясси темиратки.
Атопик дермтитнинг этиологиси, патогенези, таснифи, ташхислаш. Атопия мезонлари.
Атопик дерматитнинг клиникаси, даволаш, профилактикаси.
Атопик дерматитни махаллий даволаш.
Чин экзема. Микробли экзема.
Болалар, себореяли ва касбга оид экзема.
Қичиш билан кечувчи дерматозлар.
Хуснбузар.
Себорея.
Розацеа. Пушти хуснбузар. Периорал дерматит.
Чандиқли алопециялар.
Андроген алопеция.
Телоген алопеция.
Ўчоқли алопеция.
Чин пўрсилдоқ яра.
Левернинг пуфакли пемфигоиди. Чандиқланувчи пемфигоид. Яхши сифатли оилавий пўрсилдоқ яра.
Дюрингнинг герпетиформ дерматози.
Ирсий касаллкларнинг этиологиси, патогенези, таснифи, ташхислаш. Пренатал ташхислаш. Тиббий-генетик маслахат.
Факоматозлар. Нейрофиброматозлар. Тубероз склероз.
Тери невуслари.
Тери раки ва рак олди касалликлари.
Қизил югугук.
Склеродермия.
Дерматомиозит. Ревматик касалликларда терининиг шикастланишлари.
Васкулитларнинг этиологиси, патогенези, таснифи, ташхислаш.
Ангионеврозлар. Ангиопатиялар. Тери гемосидерозлари.
Терининг аллергик васкулитлари. Юза васкулитлар. Чуқур васкулитлар.
Фотодерматозлар.
Витилиго.
Эркаклар сўзаги, этиология, патогенез, тасниф. Эркакларда сўзакнинг замонавий хусусиятлари.
Эркакларда сўзакниниг асоратлари.
Уретропростатит.
Резидуал уретрит, метапластик уретрит у мужчин.
Эркакларда сўзакни ташхислаш ва даволаш.
Аёлларда сўзаги, этиология, патогенез, тасниф. Эркакларда сўзакнинг замонавий хусусиятлари.
Аёлларда сўзакниниг асоратлари.
Хомиладорлар сўзаги. Қиз болалар сўзаги.
Аёлларда сўзакни ташхислаш ва даволаш.
Экстрагенитал сўзак, ташхислашнинг ўзига хослиги ва уни даволаш.
Сўзак ва ЖЙБТИ ни махаллий ва физиотерапевтик даволаш.
Хламидиознинг этиологияси, патогенези, клиникаси ва ташхислаш.
Хламидиозни даволаш.
Рейтер синдроми.
Трихомониаз, этиология, патогенез, клиника, ташхислаш, даволаш ва профилактика.
Сийдик-таносил аъзоларининг микоплазмали касалликлари.
Жинсий аъзолар вирусли касалликларининг ўзига хос хусусиятлари.
Кандидозли вульвовагинит.
Бактериал вагиноз.
Захмнинг умумий патологияси, этиологияси и патогенези. Захмнинг эпидемиологияси.
Захмнинг таснифи. Захмнинг иммунологияси. Захмнинг инкубацион даври.
Бирламчи захм. Шанкрлар таснифи. Типик қаттиқ шанклар.
Бирламчи захм. Атипик шанкрлар. Қаттиқ шанкр асоратлари.
Иккиламчи захмнинг умумий тавсифи.
Сифилитик розеола. Папулёз сифилидлар. Пустулёз сифилидлар.
Сифилитик соч тўкилиши. Пигментациянинг бузилишлари. Шиллиқ қаватлар сифилидлари.
Учламчи захм.
Асаб тизимининг эрта захми.
Асаб тизимининг кечки захми.
Хомиладорларда захмнинг кечиши.
Болаларда туғма ва орттирилган захм.
Хомиладорларда ва болаларда захмни ташхислаш ва даволашнинг ўзига хос томонлари.
Трансфузион сифилис.
Ички аъзолар захми.
Суяклар захми.
Зхамнинг лаборатор диагностикаси. Трепонемасиз синамалар ва уларнинг захмни ташхислашдаги аҳамияти.
Зхамнинг лаборатор диагностикаси. Трепонемали синамалар ва уларнинг захмни ташхислашдаги аҳамияти.
Захмни даолаш асослари. Захмни даволаш ва профилактикаси бўйича инструктив ва меёрий хужжатлар.
Захмни даовлаш услуллари. Захмни даволашда ишлатиладиган препаратлар.
Захмдан соғайиш мезонлари ва унинг профилактикаси.
Серорезистент захм.
Шанкроид. Венерик лимфогранулема.
Тропик трепонематозлар.
ОИВ-инфекциясида тери ва шиллиқ қаватлардаги ўзгаришлар.